قرارداد هوشمند چیست -کاربردهای اسمارت کانترکت و نحوه استفاده

پیش گفتار 

قرارداد هوشمند که از فناوری بلاک‎‎‎‎‎‎‎‎‎چین کمک می‎‎‎‎‎گیرد، توانسته ابعاد مختلفی از زندگی مارا تحت تاثیر قرار دهد و عملکرد بسیاری از صنایع و کسب و کارهارا دگرگون سازد. قراردادهای هوشمند مزایای فوق العاده ای نسبت به قراردادهای سنتی ارائه می‎‎‎‎‎دهد. 

در ادامه باما همراه باشید تا مفهوم قرارداد هوشمند، نحوه کار آن، کاربردها و مزایای آن را مورد بررسی قرار دهیم.

قرارداد هوشمند چیست ؟

ایده قراردادهای هوشمند (Smart Contract) اولین بار توسط یک دانشمند آمریکایی در حوزه کامپیوتر به نام نیک سابو (Nick Szabo) در سال 1994 بیان شد. قرارداد هوشمند یا Smart Contract، نوعی قرارداد است که بین دو نفر یا بیشتر برای توافق برسر مسئله ای بسته می‎‎‎‎‎شود. بنابراین به معنای نوعی تعهدنامه یا توافق نامه است. 

اما تفاوتی که با روش های سنتی وجود دارد، این است که قرارداد هوشمند برپایه بلاکچین ایجاد می‎‎‎‎‎شود، بنابراین به صورت کاملا شفاف و غیرقابل دستکاری برای عموم قابل مشاهده است. 

قرارداد هوشمند، درواقع یک پروتکل کدنویسی شده است که با زبان های مختلف برنامه نویسی توسعه می‎‎‎‎‎یابد. یک برنامه نویس، شرایط مشخصی را برای قرارداد کدنویسی می‎‎‎‎‎کند، و درادامه تنها کاری که یک قرارداد انجام می‎‎‎‎‎دهد، اجرای شرایطی است که برایش تعریف شده. مانند یک ماشین خودکار، تعهدات را برعهده می‎‎‎‎‎گیرد و دقیقا مطابق با شرایط تعریف شده، به اجرای آن می‎‎‎‎‎پردازد. 

مزیتی که قرارداد هوشمند نسبت به روش سنتی ارائه می‎‎‎‎‎دهد، این است که شما نیازی ندارید تا طرف مقابل خودرا بشناسید و یا به آن اعتماد کنید. این قراردادها بسیار قابل اعتماد هستند چراکه ازماهیت شفاف و غیرقابل تغییر بلاکچین استفاده می‎‎‎‎‎کنند. به این معنا که زمانی که قرارداد هوشمند در بلاکچین ایجاد و ذخیره شد، هیچ راهی برای تغییر و یا دستکاری آن وجود نخواهد داشت و شرایط را بدون چون و چرا اجرا خواهد کرد. 

قرارداد هوشمند چگونه کار می کند؟

قرارداد هوشمند درست مانند یک ربات، تنها دستوراتی را اجرا می‎‎‎‎‎کند که برایش تعریف شده. به این شکل که؛ ابتدا یک برنامه نویس شرایط را کدنویسی می‎‎‎‎‎کند، سپس در بلاک های یک بلاکچین ذخیره می‎‎‎‎‎شود و چندین بار بین گره (Node) های شبکه توزیع می‎‎‎‎‎شود و درنهایت به صورت خودکار اجرای شرایط را برعهده می‎‎‎‎‎گیرد. 

اما یک قرارداد هوشمند به 4 مؤلفه اصلی نیاز دارد تا بتواند به مرحله اجرا در بیاید. بدون وجود این موارد، قراردادی هم وجود نخواهد داشت. این مؤلفه ها به شرح زیر است : 

1- موضوع قرارداد 

قرارداد هوشمند باید به موضوع و یا خدماتی که طرفین سر آن توافق کرده اند، دسترسی کامل داشته باشد. به عنوان مثال اگر موضوع توافق شما این باشد که در ازای مبلغی، یک فایل را در اختیار شخص دوم قرار دهید؛ دراین صورت قرارداد شما باید به مبلغ و فایل موردنظر دسترسی داشته باشد تا بتواند شرایط شمارا به درستی اجرا کند. 

2- شرایط و بندهای قرارداد

شرایط قرارداد به نحوه دقیق اجرای آن اشاره دارد. به این معنا که مسئله ای که برآن توافق کرده اید؛ چه زمانی، در چه صورتی، به چه نحوی و با چه شرایطی اجرا شود. شرایط یک قرارداد هوشمند بستگی به نوع توافق شما دارد، گاهی شرایط پیچیده و گاهی بسیار ساده خواهد بود.

3- امضاء دیجیتالی 

برای این که یک قرارداد هوشمند به مرحله اجرا درآید، باید تمام طرفین قرارداد موافقت خودرا به واسطه امضاهای دیجیتالی اعلام کنند. در روش سنتی افراد از اثرانگشت و یا مهر استفاده می‎‎‎‎‎کنند. در این روش، موافقت خودرا با استفاده از کلیدهای خصوصی تایید می‎‎‎‎‎کنید. 

توجه کنید تا زمانی که تمام طرفین قرارداد، موافقت خودرا تایید نکنند؛ قرارداد هوشمند هیچ چیز را اجرا نخواهد کرد.  

4- بستر مناسب (بلاکچین)

زمانی که تمام موارد بالا را در اختیار قرارداد هوشمند گذاشتید، قرارداد شما نیازمند بستری مناسب برای اجرا شدن است. درحال حاضر بلاکچین اتریوم بیشترین پذیرنده قراردادهای هوشمند است. اما بلاکچین های دیگری مانند پالیگان PolyGon، کاردانو Cardano، سولانا Solana و ... نیز از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‎‎‎‎‎کنند. 

5- اوراکل ها

این مورد برخلاف موارد بالا، درتمام قراردادهای هوشمند الزامی نیست و کاملا بستگی به نوع شرایط شما خواهد داشت. منظور از اوراکل (Oracle)، یک منبع اطلاعاتی است که وظیفه تامین اطلاعات مورد نیاز قرارداد شمارا برعهده دارد. 

به عنوان مثال اگر قرارداد شما در حوزه بورس و یا به طور کلی حوزه مالی باشد، دراین صورت نیاز دارید تا به صورت لحظه ای قیمت برخی دارایی هارا در اختیار قرارداد هوشمند خود بگذارید. برای این کار یک اوراکل (یک منبع اطلاعاتی) را در اختیار قرارداد می‎‎‎‎‎گذاریم تا در صورت نیاز و به صورت لحظه ای، اطلاعات مورد نیاز خودرا تامین کند. 

یک اوراکل می‎‎‎‎‎تواند هرنوع اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهد. اگر قرارداد شما مربوط به هواشناسی باشد، در این صورت یک سایت مرجع هواشناسی می‎‎‎‎‎شود اوراکل قرارداد شما. 

کاربردهای قرارداد هوشمند در دنیای واقعی

 

قراردادهای هوشمند ثابت کرده اند که پتانسیل بالایی برای اجرا و عقد هرنوع توافق نامه ای را دارند. بابت هرکاری که بخواهید درآن اعتماد به شخص مقابل را به قرارداد واگذار کنید، همچنین به طور دقیق و بدون تغییرات آن را اجرا کنید، می‎‎‎‎‎تواند کاربرد داشته باشد. چند مورد از کاربردهای اصلی آن، که تاکنون استفاده و پیاده سازی شده اند را بررسی می‎‎‎‎‎‎‎کنیم :

1- امور مالی غیرمتمرکز (DeFi)

امورمالی غیرمتمرکز (DeFi)، از اصلی ترین کاربرد قراردادهای هوشمند است. استفاده از این قراردادها در صرافی های غیرمتمرکز (DEX)، یکی از دم دست ترین نمونه هاست که می‎‎‎‎‎توان به آن اشاره داشت. صرافی غیرمتمرکز از قراردادهای هوشمند استفاده می‎‎‎‎‎کند تا معامله ای را بین دو شخص ناشناس برقرار کند. این قراردادها در جنبه های دیگری از DeFi مانند سیستم های وام دهی، خدمات بانکی، استیکینگ (Staking) و ... کاربرد دارند. 

2- مدیریت 

یکی از دیگر کاربردهای جذابی که وجود دارد، استفاده برای مدیریت است. شما می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎توانید از قراردادهای هوشمند، برای مدیریت هرچیزی استفاده کنید، بااین کار بهره وری خودرا بالا می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎برید و در زمان صرفه جویی می‎‎‎‎‎کنید، همچنین خیالتان از نحوه ی اجرای کارها آسوده است. برای مثال می‎‎‎‎‎‎‎‎‎توانید در یک سیستم پرداخت برای پرداخت حقوق به کارمندان خود از قرارداد هوشمند استفاده کنید، دراین صورت موضوع قرارداد (پرداخت به کارمندان)، شرایط قرارداد (میزان حقوق هر فرد و تاریخ پرداخت) را تعیین می‎‎‎‎‎‎‎کنید و آن را اجرا می‎‎‎‎‎کنید، ازاین پس به طور خودکار براساس میزان حقوق هر فرد، و درتاریخ مشخص، این پرداخت ها انجام می‎‎‎‎‎شود.

3- انتخابات و رای گیری ها

انتخابات نیز یکی از کاربردهای اساسی برای این فناوری به حساب می‎‎‎‎‎آید، درصورت استفاده از قرارداد هوشمند در انتخابات، ازآن جایی که نتایج در بلاکچین های عمومی ذخیره شده و بین نودهای شبکه نیز توزیع می‎‎‎‎‎شود، هرگونه تقلب یا دستکاری در نتیجه رای گیری، عملا غیرممکن است.

یک نمونه بارز از این نوع رای گیری ها، دائو DAO (سازمان مستقل غیرمتمرکز ) است.

4- بیمه

بهره مندی از قراردادهای هوشمند در بیمه باعث می‎‎‎‎‎شود با تنظیم یک قرارداد و ذکر شرایط، واسطه حذف شود. و درصورت بروز مشکلات، بدون فوت وقت و درلحظه خسارت را دریافت کرد. دراین صورت علاوه بر حذف شخص سوم و کاهش هزینه، در زمان نیز صرفه جویی می‎‎‎‎‎شود.

موارد نام برده شده، کاربردهایی هستند که درحال حاضر به شکل گسترده از آن ها استفاده می‎‎‎‎‎شود. اما کاربردهای زیادی برای این فناوری وجود دارد مانند؛ خدمات سلامت، املاک و مستغلات، قوانین کپی رایت و مالکیت معنوی یک اثر، رسانه های اجتماعی، عرضه اولیه سکه (ICO)، زنجیره تامین، اینترنت اشیاء و... .

زبان برنامه نویسی قرارداد های هوشمند 

قرارداد ها توسط برنامه نویسان، کدنویسی شده و دراختیار بقیه گذاشته می‎‎‎‎‎شود، به طور کلی شما برای استفاده از قراردادهای هوشمند، نیازی به دانش تخصصی یا کدنویسی نخواهید داشت، چراکه پلتفرم هایی که دراین حوزه فعالیت می‎‎‎‎‎کنند، طیف وسیعی از قرارداد هارا دراختیار شما قرار می‎‎‎‎‎دهند که می‎‎‎‎‎توانید ازآن ها استفاده کنید. اما اگر به یک قرارداد پیچیده تر و کاملا شخصی بر اساس شرایط خودتان نیاز دارید و یا می‎‎‎‎‎خواهید به هر دلیلی یک قرارداد مختص شخص شما ایجاد شود، نیاز به فراگرفتن زبان های برنامه نویسی خواهید داشت، چندین زبان برنامه نویسی برای ایجاد این قرارداد ها وجود دارد که اولین و معروف ترین آن ها زبان سالیدیتی (Solidity) می‎‎‎‎‎باشد که قراردادهای شبکه ی اتریوم نیز بر پایه همین زبان شکل می‎‎‎‎‎گیرد. زبان های اصلی برای کدنویسی قرارداد های هوشمند، به شرح زیر است :

• Solidity
• Vyper
• Varna
• Yul

مزایای قرارداد هوشمند

با استفاده از یک قرارداد هوشمند، شما نیازی به شخص ثالث و یا رابط نخواهید داشت. بنابراین نیاز به اعتماد به شخص ثالث از بین می‎‎‎‎‎رود، هزینه شما کاهش می‎‎‎‎‎یابد و روند با سرعت بیشتری اجرا خواهد شد. 

همچنین نیازی به اعتماد کردن به طرف مقابل نخواهید داشت و می‎‎‎‎‎توانید حتی با فرد ناشناسی برسر مسائل مختلف توافق کنید. شما تنها نیاز به اعتماد و مطالعه دقیق شرایط و بندهای قرارداد خواهید داشت (به این دلیل که از اجرای بی چون و چرای قرارداد مطئمن هستیم). 

بنابراین مزیت های استفاده از یک قرارداد هوشمند به موارد زیر خلاصه می‎‎‎‎‎شود؛

1- حذف تمام واسطه ها

عدم نیاز به هرگونه شخص ثالث، از اصلی ترین ویژگی های مثبت قراردادهای هوشمند است. حذف واسطه علاوه بر تمام ویژگی هایی که دارد، منجر می‎‎‎‎‎شود کنترل کامل تری بر اوضاع داشته باشیم.

2- قابل اعتماد و ایمن

درصورت استفاده از قرارداد هوشمند، نیازی ندارید به یک شخص اعتماد کنید، چراکه تمام قوانین در بلاکچین ذخیره شده و قابل دستکاری و تغییر نخواهد بود و دیگر امکان کلاهبرداری وجود نخواهد داشت. همچنین به صورت رمزنگاری شده بین نودهای (Node) شبکه توزیع می‎‎‎‎‎شود، بنابراین کسی نمی‎‎‎‎‎تواند آن را حذف کرده یا تغییری درآن ایجاد کند و این امر امنیت آن را تضمین می‎‎‎‎‎کند.

3- صرفه جویی در هزینه

تمام کاغذبازی ها حذف می‎‎‎‎‎شود، هیچ واسطه ای درکار نیست (بنابراین هیچ کارمزدی هم درکار نیست)، درنتیجه هزینه شما به صفر می‎‎‎‎‎رسد. 

4- تنوع در شخصی سازی 

قراردادهای هوشمند بسیاری، توسط کدنویسان ارائه شده که شما می‎‎‎‎‎توانید طبق شرایط خود یکی از آن هارا انتخاب کنید. همچنین به منظور شخصی تر کردن شرایط می‎‎‎‎‎توانید با کمک یک برنامه نویس، یک قرارداد هوشمند طبق خواسته های خودتان ایجاد کنید(توجه کنید تنها درصورتی نیاز به کدنویسی خواهید داشت که بخواهید از یک قرارداد مختص خودتان استفاده کنید).

5- سرعت

به دلیل حذف واسطه ها، دیگر نیازی به کاغذ بازی و صرف زمان زیادی ندارید، قرارداد هوشمند طبق استانداردهایی که برایش تعریف شده، بلافاصله و به صورت خودکار، اجرا می‎‎‎‎‎شود.

معایب قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند عمر چندان طولانی ندارند و همانطور که می‎‎‎‎‎دانیم برای نبوغ و پختگی یک فناوری، زمان نیاز است. اما برخی از ایراداتی که ممکن است در استفاده از این فناوری به وجود آید را در ادامه بررسی می‎‎‎‎‎کنیم :

1- خطای انسانی  

همانطور که گفته شد، قراردادهای هوشمند توسط برنامه نویسان کدنویسی می‎‎‎‎‎شود، و هر کدنویسی هم ممکن است خطاهایی داشته باشد، اگر یک قرارداد هوشمند دارای خطاهای کدنویسی شده باشد و در شبکه بلاکچین ثبت شود، از آن جایی که تغییر آن ممکن نیست نمی‎‎‎‎‎توان خطای آن را نیز برطرف کرد. بنابراین مشکلاتی جدی در مسیر اجرای آن قرار خواهد گرفت.

2- رسمی نبودن

هیچ یک از دولت ها در دنیا، این فناوری را به رسمیت نمی‎‎‎‎‎شناسد اگرچه درحال حاضر این قضیه مشکلی در روند کار به وجود نمی‎‎‎‎‎آورد، اما ممکن است در آینده با به رسمیت شناختن این فناوری توسط دولت ها قوانین متفاوتی بر روند کار درآن ایجاد شود.

3- مشکل اوراکل ها 

اوراکل یا همان منابع اطلاعاتی قرارداد هوشمند، وظیفه دراختیار گذاشتن اطلاعات مورد نیاز قرارداد شمارا برعهده دارند. اگر اوراکل، اطلاعات نادرستی به یک قرارداد هوشمند تزریق کند، دراین صورت نمی‎‎‎‎‎توان انتظار داشت که قرارداد شما به درستی کار کند. 

دقت داشته باشید، اگر یک قرارداد هوشمند دارای خطای کدنویسی نباشد، هیچ مشکل یا خطایی در اجرای آن وجود نخواهد داشت و طبق شرایطی که برای آن تعریف شده، تا زمانی که بلاکچین فعال است به کارخود ادامه خواهد داد، همچنین توجه کنید به دلیل حذف واسطه ها، مسئولیت تمام امور بر عهده شخص شما خواهد بود، بنابراین هنگام عقد هر قرارداد، موارد آن را به دقت مطالعه و سپس اجرا کنید. به طور کلی قراردادهای هوشمند مستقر در بلاکچین تراکنش ها را قابل ردیابی، شفاف و غیرقابل برگشت می‎‎‎‎‎کنند.

سخن پایانی

در این مقاله به بررسی مفهوم قراردادهای هوشمند، نحوه کار آن ها و مزایای قراردادهای هوشمند پرداختیم. این فناوری با ظهور خود، تحول عظیمی در بسیاری از مشاغل و خدمات بانکداری به وجود آورده. به علت حذف واسطه ها، باعث شده تا روند کار سرعت یابد. هزینه ها کاهش یابد، امنیت افزایش یابد و همچنین کلاهبرداری تا حد زیادی ازبین رود. اما همانطور که اشاره شد، این فناوری هنوز جایگاه اصلی خودرا پیدا نکرده و ممکن است دچار معایبی باشد، که امید می‎‎‎‎‎رود درآینده نزدیک این مشکلات نیز حل شوند. همچنین شما با دقت در انتخاب پلتفرم و بررسی قرارداد و کسب اطلاعات می‎‎‎‎‎توانید امنیت آن را تضمین کنید.

نظرات، تجربیات و سؤالات خودرا در بخش نظرات با گروه عصر متاورس و دیگر کاربران سایت به اشتراک بگذارید و با عضویت در خبرنامه ما در پایین صفحه، از آخرین اخبار متاورس و بلاکچین آگاه شوید.